Doceniasz urok niewielkich miast? Wstąp do Orzesza

Liczy sobie zaledwie nieco ponad dwadzieścia tysięcy mieszkańców, jednak może się pochwalić bogatym dziedzictwem historycznym i jednymi z najpiękniejszych krajobrazów w województwie śląskim. Takie właśnie jest Orzesze, którego początki, jako średniowiecznej osady, mogą sięgać nawet XI w.

Od tych zamierzchłych czasów do dzisiejszych, miasto było we władaniu różnych rodów, znajdowało się także w granicach wielu księstw i państw. Tę różnorodną i pełną zmiennych wątków historię możemy dziś odczytać dzięki zachowanym zabytkom, spośród których w Orzeszu na pierwsze miejsce wysuwają się obiekty sakralne, choć każdy turysta z pewnością będzie chciał poznać także budynki świeckie, wpisane na listę zabytków województwa śląskiego – a są to m.in. dwa pałace.

W Orzeszu coś dla siebie znajdą również wielbiciele techniki, a to za sprawą, zdawałoby się, niepozornego zabytku, na który nie zwracają uwagi nawet mieszkańcy miasta, tymczasem znajduje się on w kategorii obiektów, które chętnie odwiedzane są w całej Polsce.

Wieża ciśnień, bo o niej mowa, nie jest jedynym tego rodzaju obiektem. Po działających w Orzeszu hutach i kopalniach pozostały również różne budynki, które mogłyby się stać przedmiotem zainteresowania wielbicieli aktywności typu urbex, choć akurat takich atrakcji nie brakuje szczególnie na Śląsku, co jest pokłosiem jego wielkoprzemysłowej historii.

Niewielkie Orzesze łączy w sobie wiele cech charakterystycznych dla regionu, w jakim się znajduje – jego miejska zabudowa „rozlokowała” się pośród malowniczych pól uprawnych, wzgórz i lasów. Dzięki temu może się stać idealnym miejscem dla  turysty, który chce poznać nowe miejsce, nie spiesząc się przy tym i mogąc się w pełni cieszyć wolnym czasem.

Czy Orzesze to dobry pomysł na aktywny weekend? Sprawdź sam. A zanim zdecydujesz się tu zawitać – poznaj krótki opis największych atrakcji tego śląskiego miasteczka.

Orzesze – zielone oblicze Górnego Śląska

Wciąż wiele osób kojarzy Śląsk z krajobrazem typowo przemysłowym, w którym brakuje naturalnej zieleni, a klimat tego miejsca „tworzą” jedynie fabryki i coraz częściej pozostałości po nich, nieszczególnie atrakcyjne dla oka przeciętnego turysty.

Ten obraz Górnego Śląska to już jednak w coraz większym stopniu przeszłość, choć tak naprawdę warto zdać sobie sprawę z tego, że zawsze można tu było odnaleźć miejsca, które nie były zdegradowane przez działalność związaną z przemysłem ciężkim.

Nie inaczej jest również z Orzeszem, w którym przez dziesięciolecia aktywnie działały mniejsze i większe kopalnie oraz huty, jednak nie oznacza to, że okolica była w pełni zdominowana przez krajobraz typowo przemysłowy.

Orzesze i miejscowości należące do Gminy Orzesze należą do jednych z najładniejszych pod względem przyrodniczym w całym regionie górnośląskim.

Znajdują się na Wyżynie Śląskiej, nie brakuje tu również wzniesień. Jednym z najwyższych – na terenie samego Orzesza – jest Góra św. Wawrzyńca. To jedno z najciekawszych miejsc w Orzeszu, podobnie jak Górka św. Wawrzyńca, którą „wieńczy” zabytkowy kościół.

Warto, żebyś je odwiedził – zarówno świątynię, jak i park, w którym będziesz mógł odpocząć pośród zieleni. Jeśli planujesz dłuższą wędrówkę, udaj się na jeden ze szlaków, które wytyczono przez… Górę św. Wawrzyńca (góra i górka to dwa różne miejsca).

Okazję do odpoczynku będziesz miał również w innym parku oraz na skwerach w Orzeszu. Jeden z nich został zrewitalizowany kilka lat temu z okazji kolejnej rocznicy nadania miejscowości praw miejskich (1962 r.). To skwer przy ul. Św. Wawrzyńca. Uważny turysta znajdzie tu coś wyjątkowego – jest to… kapsuła czasu.

A skoro o niej mowa… Zanim będziesz chciał odpocząć wśród miejskiej zieleni, odwiedź zabytki, które są do dziś istniejącym świadkiem o wiele dłuższej historii Orzesza.

Wiele krajów, wiele rodów – jedno miasto – Orzesze

Gdy przybędziesz do Orzesza, z pewnością zauważysz, że tutejsze zabytkowe kościoły reprezentują różne style i nawet w strukturze architektonicznej jednego kościoła możemy odnaleźć wiele form i materiałów.

Można powiedzieć, że jest to symboliczne – kościoły wznoszone były przez przedstawicieli różnych rodów – właścicieli Orzesza, a następnie przebudowywane, dzięki czemu możemy docenić wielowymiarowość historii, nie tylko Orzesza, ale także całego Śląska.

Kiedy wszystko zaczęło się w miejscu, w którym znajduje się miasto? Z pewnością dzisiejsze Orzesze bierze swój początek tam, gdzie znajdują się Woszczyce, czyli najstarsza jego dzielnica. Podania ustne, które w późniejszych wiekach zostały spisane, wskazują na to, że już w pierwszych latach XI w. ustanowiona tu była parafia. Kościół prawdopodobnie był poświęcony przez samego św. Wojciecha.

Z całą pewnością wiemy, że osada, a właściwie wieś rycerska Orzesze istniała w XV w. Z tamtego czasu pochodzi pierwsza wzmianka historyczna. Miejscowość należała wówczas do księżnej Heleny z Raciborza.

Wiemy jednak, że zanim Orzesze trafiło do Księstwa Raciborskiego należało do ziemi krakowskiej. Natomiast potem stanowiło część Księstwa Pszczyńskiego.

Orzeszem rządziły różne rody – byli pośród nich zarówno Piastowie, jak i Przemyślidzi, Habsburgowie i Hohenzollernowie.

Jedną z najważniejszych dat w życiu miejscowości jest rok 1921, kiedy to odbył się plebiscyt, w wyniki którego Orzesze trafiło do Polski. O tej decyzji większości mieszkańców nie zapomnieli Niemcy, którzy w pierwszych dniach września 1939 wymordowali byłych uczestników powstań śląskich. Trzy lata później założyli na terenie Orzesza jeden z kilku obozów koncentracyjnych dla Polaków.

W roku 1962 Orzesze uzyskało prawa miejskie. Ustanowiono wówczas również herb miasta, który jest bardzo charakterystyczny. Na niebieskim tle wyeksponowano krzew leszczyny. Dlaczego właśnie orzech laskowy? W sposób oczywisty symbol ten nawiązuje do nazwy miasta.

Szlakiem orzeskich świątyń

Zabytkowe kościoły Orzesza są jego wielkim bogactwem. To kolejny powód, dla którego warto odwiedzić to śląskie miasto.

Kościół św. Wawrzyńca

Wędrówkę szlakiem orzeskich świątyń warto rozpocząć w miejscu szczególnym dla miasta, czyli na górce św. Wawrzyńca. To właśnie tutaj zbudowano niewielki kościółek pw. św. Wawrzyńca, którego historia jest długa i interesująca. Wyobraźmy sobie, że według znanych w okolicy legend miał się on nawet stać miejscem, w którym przebywali znani tutejsi rozbójnicy.

Najważniejsza część świątyni, prezbiterium, zwieńczone jest sklepieniem żebrowo-krzyżowym. Uwagę zwraca również chór z charakterystycznymi arkadami. Jeśli jesteś znawcą architektury, z pewnością od razu zauważysz ciekawe elementy bryły kościoła. Są to przypory, charakterystyczne dla gotyku.

Kościół św. Piotra i Pawła

W najstarszej dzielnicy Orzesza króluje kościół św. Piotra i Pawła, wzniesiony w drugiej połowie XIX w., w stylu określanym mianem historyzmu. To już kolejna świątynia, którą zbudowano w tym miejscu. Obecna zwraca uwagę połączeniem elementów różnych stylów architektonicznych – romańskiego, gotyckiego i renesansowego.

Na pierwszy plan wysuwa się strzelista wieża i wysokie sklepienie, typowe dla stylu gotyckiego oraz okna z witrażami, utrzymane również w gotyckiej konwencji. Szkarpy przy bocznych ścianach budowli również są bezpośrednim nawiązaniem do sakralnego budownictwa gotyckiego.

Nie sposób też nie zauważyć różnorodności materiałów, z których zbudowano świątynię. To piaskowiec, cegła oraz kamień. Tworzą one specyficzną mozaikę kolorów i struktury, która wyróżnia orzeski kościół spośród wielu innych, które widziałeś.

Zwiedzając świątynię, na pewno zwrócisz uwagę na zabytkowe organy, które pochodzą z XIX w. Instrument był kilkukrotnie remontowany.

Kościół Ducha Świętego

Jest to świątynia należąca do wspólnoty ewangelickiej w Orzeszu. Kościół zbudowano rok przed wybuchem I wojny światowej. Podobnie jak inne świątynie protestanckie, również kościół Ducha Świętego wyróżnia się ascezą w dekoracji wnętrz, w porównaniu z kościołami katolickimi.

Nie znajdziesz tu więc okazałych elementów dekoracyjnych – tym bardziej jednak uwagę przykuwają piękne witraże i wizerunki, które na nich przedstawiono. Są to postaci wyobrażające przedstawicieli zawodów, które były najpopularniejszymi w czasach, w których zbudowano świątynię.

Kościół reprezentuje styl modernistyczny, z charakterystyczną, strzelistą, kilkukondygnacyjną wieżą. Podobnie jak w kościele św. Piotra i Pawła, organy znajdujące się w świątyni są zabytkowe i nadal służą wiernym podczas nabożeństw.

Co jeszcze warto zobaczyć w Orzeszu?

Zabytkowe pałace

W Orzeszu, a dokładniej – w Zawiści i w Woszczycach, znajdują się zabytkowe pałace. Szczególnie okazałą budowlą jest pałac, który możemy zobaczyć w Zawiści. Pochodzi z pierwszej połowy XVIII w. W kolejnych latach był przebudowywany, w związku z tym jego pierwotna bryła uległa dość istotnym zmianom, nadal jednak utrzymany jest w stylu klasycystycznym.

Od kilkudziesięciu lat mieści się w nim ośrodek dla dzieci, w związku z tym nie jest on ogólnodostępny. Możemy jednak podziwiać budynek z zewnątrz, szczególnie, że jest on doskonale wyeksponowany dzięki rozległemu parkowi, w którym się znajduje.

Również z XIX w. pochodzi drugi z orzeskich pałaców – w Woszczycach. Jest to budynek jednokondygnacyjny, neobarokowy, który warto zobaczyć przede wszystkim ze względu na wykwintną elewację z ciekawymi zdobieniami.

Dla poszukiwaczy zabytków techniki

W dobie dynamicznego rozwoju techniki cyfrowej, do lamusa historii odchodzi wiele rozwiązań technicznych, które nie tak dawno temu były czymś nowatorskim, a później oczywistym.

To, co pozostało po poprzednich epokach rozwoju technicznego, dziś dla wielu osób jest obiektem zainteresowania. Tak jest np. z wieżami ciśnień, które choć już niedziałające, nadal można znaleźć w wielu miastach.

Pochodząca sprzed II wojny światowej wieża ciśnień znajduje się również w Orzeszu. Jeśli jesteś koneserem takich zabytków, znajdziesz go tuż obok stacji kolejowej. Jest to konstrukcja prosta, żelbetowa, w kształcie walcowatym, z charakterystyczną dla tego rodzaju obiektów koroną, w której utrzymywane były zbiorniki na wodę. Podobne wieże znajdziemy np. w Katowicach.

Zainteresowanie zwiedzających miasto, którzy znajdą się na skwerze w okolicy magistratu, wzbudzi też na pewno… skrzyżowanie torów w Orzeszu, a właściwie to, co po nim pozostało. Jest to obiekt zabytkowy, który kiedyś był wysoce funkcjonalny.

Znajdował się na przecięciu dwóch linii kolejowych przebiegających przez Orzesze, a pochodzi z lat 80. XIX w. Skrzyżowanie pełniło swoją funkcję bardzo długo, bo do roku 2001. Rozebrano je ostatecznie niemal dekadę później. Na skwer trafiło, w formie pomnika, trzy lata temu.

Inicjatorzy tego przedsięwzięcia mieli dobry pomysł, ponieważ charakterystyczna konstrukcja budzi duże zainteresowanie mieszkańców miasta i turystów.